İnternetin inkişafında struktur islahatlar... - Əməkdar mühəndis yazır
29-01-2020 [14:19]
Əməkdar mühəndis,
AzTU-nun Baş müəllimi
***
Genişzolaqlı- sürətli internet xidməti sahəsində bazarın stimullaşdırılması və ədalətli rəqabət mühüti yaratmaq vacib şərtdir.
Ölkəmizdə hər bir operatorun istifadəçilərinin istifadə etdiyi ümumi internetin sürətini abunəçilərin sayına böldükdə mobil və sabit şəbəkələrdə umumiyyətlə ölkəmizdə bir nəfərə düşən internet sürəti çox aşağıdır. Həmçinin diğər problemləri (İP ünvan çatışmamazlığı, mis kabellərin köhnəliyi, istifadəçi apparatlarında-kompüter, modem və spliterlərdə olan nasazlıqlar) də əlavə olunanda internet istifadəçilərinin narahatlıqlarını və şikayətlərini başa düşmək olar. “Telekommunikasiya və İKT-nin inkişafı üzrə Srateji Yol Xəritəsində” 2015-ci ilin 4 rübün məlumatlarına əsasən (mənbə TeleGeography, Akamal şirkəti ) Azərbaycanda sabit şəbəkədə bir genişzolaqlı internet istifadəçinin istifadə etdiyi orta sürət Qazaxstana nəzərən iki dəfə, Rusiyaya nəzərən üç dəfə aşağıdır. Ölkəmizdə genişzolaqlı internetin mövcud vəziyətinin araşdırılması və genişzolaqlı internetin inkişafı üçün inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsini öyrənməklə hər tərəfli elmi tədqiqat işlərinin aparılması aktual məsələdir.
Dünyanın bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda internet üçün istifadə edilən telefon kabel, xətt qurğulatının stansiya ilə abunəçi mənzili (ofisi) arasında son mill hissəsində internet xidmətinin keyfiyyəti yetərli olmayıb, onun strukturu hələlik asimmetrikdir. Əsas problem isə bu sektorda xidmət sahəsində bir tərəfdən rabitə sistemində dövlət tənzimləməsini həyata keçirən nazirliyin tərkibində inhisarçı mövqeyə sahib güclü (provoyderlər) ənənəvi operatorlar, digər tərəfdən isə bazarının özəl provoyderlər - iştirakçıları qərarlaşır. Ölkəmizdə nazirlik tabeçiliyində olan operatorlarla (“Bakıtelecom” MMC və Aztelekom MMC) telekommunikasiya bazarında həm oyunçu, həm də hakim rolunu oynayır. Beləliklə bu şəraitdə oyunçu həm də hakim olmaqla ədalətli konkurensiya prinsipləri pozulur. Bu problemlərin həlli üçün yaranacaq “Müstəqil Tənzimləyici” orqanın əsas vəzifəsi bazara ədalətli rəqabət dinamikasının gətirilməsidir. Çünki sağlam bazar mühitində rəqiblər xüsusi ilə özəl provoyderlər öz bizneslərini genişləndirməyə, daim innovasiyalar tətbiq etməyə, texnologiyaların inkişafına investisiya yatırmaqda davam etməyə, yeni şəbəkə həllərinə nail olmağa meylli olurlar.
Güclü ədalətli rəqabət mühiti inkişafın əsas aparıcı qüvvəsidir. Bunun nəticəsində istifadəçilər (əhali) üçün qiymətə, keyfiyyətə görə real xidmət seçimi imkanı yaranır. Həmşinin dövlətin bu sahəyə sərmayə qoymaq yükü azalır. Dünyanın əksər inkişaf etmiş ölkələrində (Amerika, İngiltərə, Türkiyə, Yaponiya, Cənubi Koreya və s.) telekommunikasiya sahəsində müstəqil tənzimləmə qurumu fəaliyyət göstərir. MDB mıkanında isə Qazaxstan, Özbəkistan, Qırğızstan, Ukraniya, Gürcüstan və s. ölkərdə isə bu sektorda 20 ildən çoxdur ki, müstəqil tənzimləmə qurumları fəaliyyət göstərir. Bunun nəticəsində Qazacstan genişzolaqlı internet xidməti həcmi və keyfiyyətinə görə ölkəmizdən iki dəfə öndədədir.
Struktur islahat aparmaqla telekommunikasiya sektorunda xidmət həcmini iki dəfə və daha çox artırmaqla tələb olunan əmək resursları artaraq əlavə iş yerlərinin sayını iki qat artırmaq olar. Təcrübəli peşəkar işçiləri ixtisar etməklə əmək haqqı xərclərini azaltmaq və ya ixtisar hesabına işldə qalıb vəzifələrini müxtəlif vasitələrlə qoruyub saxlayan işçilərin əmək haqlarının artırılması qruplar arası sosial asimetriya və zidiyyətlər yaradır. Ümumumiyyətlə təsərrüfat subyektlərində islahatlar ixtisar yönümlü deyil, iş və ya xidmət həcmin artırılması ilə əlaqəli- Hörmətli Pezidentimizin siyasətinə uyğun yeni iş yerlərinin açılması ilə əlaqadar aparılmalıdır.
Genişzolaqlı İnternetin imkanlarından istifadə üçün zəruri bilik, bacarıqların yetərli olmaması, bir çox regionlarda əlaqədar infrastrukrun İnformasiya cəmiyyəti problemlərinin inkişaf etməməsi, idarəetmə sahəsində İKT sahəsində peşə hazırlığının və biliklərinin lazımi səviyyədə olmaması, əhalinin bildiyi dildə kontentin az olması da genişzolaqlı İnternetin inkişafına əngəl olan əsas amillərdəndir Bu problemləri aradan qaldırmaq üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirilməlidir.
* Birinci; Normal rəqabət mühitinin təmin edilməsi: Genişzolaqlı İnternet bazarının effektli inkişafı bütün rəqiblər arasında ədalətli və bərabər imkanların yaradılması. Müsstəqil Tənzimləmə qurumunun yaradılması.
*İkinci; Lokal yrli kontentin - yerli internet resurslarının yaradılması. Ölkəmizdə internet istifadəçiləri 90 % xarici internet resurslardan istifadə edir. Nəticədə internet resurslarının beynəlxalq nəqli həcmi artır və qiymət bahalaşır.
* Üçüncü; Əhalinin İKT biliklərinin artırılmasına nail olmaq. İnsan potensialının və resurslarını inkişaf etdirmək. Nəticədə elektron xidmətlərinin həcminin maksimum artırmaqla rəqəmli iqtisadiyyatın qurulması.
* Dördüncü; Genişzolaqlı İnternet sektorunda maraqlı olan tərəflərdən ibarət qrup yaratmaq. Həmin qrupa özəl operatorlar və təchizatçılar, istifadəçilər, elmi-tədqiqat müəssisələri və qeyri-hökumət təşkilatları nümayəndələrini daxil etmək. Genişzolaqlı internetin inkişafı istiqamətlərini müəyyən edən milli strategiya işləyib hazırlamaq.
* Beşinci; Genişzolaqlı İnternet sahəsində göstəricilər şəffaf, bazar və sosial analiz üçün istifadəsi, xərclərin və gəlirlərin iqtisadi cəhətdən əsaslandırılması siyasi motivlərə bağlı olmammalıdır.
*Altıncı; Hələlik dünyanın bir sıra ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda regionlarla paytaxt arasında, şəhərlərlə kəndlər arasında, rayon mərkəzləri ilə kəndlər arasında, müxtəlif əhali qrupları arasında genişzolaqlı İnternetə çıxışla bağlı ciddi fərqliliklər mövcuddur. Bu uçurumu aradan qaldırmaq üçün dövlətin müəyyən stimullaşdırıcı tədbirlərin görməsi vacibdir.
*Yedinci; Texnoloji proqresdən effektif istifadə. Sabit və mobil şəbəkə sektorlarında evə kimi optika (FTTH-Fiber To The Home, GPON, WI-Max, LTE-Long-Term Evolution- Uzunmüdətli inkişaf mənasını verən və s.) müasir texnologiyaların tətbiq edilməsidir. Evə kimi optika ilə genişzolaqlı xidmətlərin sürətini Gbit/saniyə, LTE texnologiyaları ilə mobil apparatlarda sürəti 300Mbit/saniyə əldə etmək olar. Məsələn 4G LTE texnologiyaları ilə sürətli internetin əhatə dairəsinə (ərazisinin 89%-ini əhatə edir) görə Qazaxstan dünya liderlərindən biridir. Regionlarda, xüsusi ilə kənd yerlərində tezlik resurslarından istifadə qiymətlərini minimum məyyən etmək və digər stimullaşdırıcı tədbirlər həyata keçirməklə kəndlə şəhər arasında uçurumu minimuma endirmək olar.
*Səkizinci; Genişzolaqlı İnternetin genişlənməsi hesabına iqtisadi artım özünü ÜDM-də makrosəviyyədə inkişafa təsirinin real analizi. Bundan başqa, müsbət effekt müəssisə səviyyəsində məhsuldarlığın, məşğulluğun artmasında əks olunmaqla, mikrosəviyyədə də iqtisadiyyatın inkişaf etməsi ilə özünü göstərir.
*Doquzuncu; Genişzolaqlı internetin inkişafı üçün hüquqi-normativ sənədlərin hazrlanması və qəbul edilməsi.
Müasir dünyada tərəqinin və inkişafın əsasını müəyyən edən faktor kimi E-təhsil, E-səhiyyə, E-hökümət,E-xidmət, E- ticarət, rəqəmli iqtisadyyat, E-iqtisadiyyat və s genişzolaqlı internet və cəmiyyətin fəaliyyətinin bütün sahələrində elektron vasitələrin maksimum tətbiqi inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün həlli vacib məsələdir.
Mia.az
Arda Gülər "Real Sosyedad"lə oyuna əsas heyətədə meydana çıxacaq
“Biz kənardan gələn ciddi təhdidlər və problemlərlə üzləşmişdik" - İlham Əliyev quru sərhədlərin bağlanmasından danışdı
Xankəndidə silah-sursat aşkarlanıb
Aparıcı: "Vado Korovinin "Space"yə rəhbərlik edib-etməyəcəyi bəlli deyil" - "Allah heç kimi heç kimin yanında xəcalətli etməsin"
Pul, reytinq, əxlaq... - Lalə Azərtaş getdi, bəs o biri verilişlər də bağlanacaqmı? (Açıqlamalar)
AQC Direktorlar Şurasının yığıncağı keçirilib
Kibercinayətkarlığa qarşı mübarizədə ictimai maarifləndirmə məsələləri müzakirə edilib - FOTOLAR
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
İLHAM ƏLİYEV BEYNƏLXALQ FORUMDA: "Biz onlara bu şansı verməyəcəyik" - FOTOLAR (YENİLƏNİR)
Nigeriyada terrorçular "at oynadır" - Daha 15 nəfər öldürülüb, xeyli qadın qaçırılıb
Polis və prokurorluğa çağırışdan boyun qaçırma... - Bu halda axtarış da elan ediləcək (Yeni qanun)
"Fransa, Hindistan və Yunanıstan Ermənistanı bizə qarşı silahlandırır" - "Biz oturub gözləyə bilmərik"
“Sığorta ödənişinin verilməsi Qaydası”nda dəyişiklik olunub
Azərbaycanla Ermənistan sərhədləri müəyyənləşir: koordinatlar dəqiqləşdirilib - Rəsmi açıqlama yayıldı (Yenilənib) - FOTO
Türkiyədə daha bir mütəşəkkil cinayətkar dəstə zərərsizləşdirilib
Gömrük sədri Bakı gömrüyündə qapıda qalıb... - Maraqlı oay
Prezident İlham Əliyev: "Ermənistan Naxçıvanla yol əlaqəsini qurmaq imkanını bloklayır"
Fatih Terimin komandasını gərgin oyunlar gözləyir
Müğənni: "Heç vaxt o geyimdə məclis idarə etmərəm"
Ceyhun Bayramov Çexiya XİN başçısı ilə görüşüb (Yenilənib)
AVRO-2024: hakimlərin adları açıqlandı - SİYAHI
Deputatlar arasında "atışma": "Tahir Mirkişili növbəti dəfə mənə uğursuz cavab verməyə cəhd etdi"
Polis əməliyyatı: Astara sakini 51 kq narkotiklə tutulub
PA rəhbəri, işçiləri, İcra Hakimiyyəti əməkdaşları...- Vəzifəli şəxslərin təsnifatında dəyişiklik edildi (YENİ QANUN)
Sabah rayonlara yağış yağacaq
Füzuli şəhərinə daha 150 nəfər köçürülüb
Azərbaycanla Albaniya arasında viza tələbi ləğv olunur
Körpələr evində mənimsəmə: cinayət işi açılıb
Hacı Şahinin “YouTube” kanalı bərpa olunub
Direktorun cinayət işi məhkəməyə göndərildi
Zahid Oruc: "Paşinyan dedi ki, mən gedirəm, sonra torpağın əsl sahibi İlham Əliyev özü gələcək” - VİDEO
Prezident İlham Əliyev Zelenskini Bakıya dəvət edib
Azərbaycanla Türkiyə arasında daha bir saziş təsdiqlənib
İsmail Kartal: "Qarşıda 5 oyun var, çempion olacağımıza inanıram..."
Məhkəmə Əvəz Zeynallı ilə bağlı daha bir qərar verdi
Milli Məclis daha 18 qanuna dəyişiklik edəcək - SİYAHI
Hüquq müdafiəçisindən Qubad İbadoğlu haqda qərara şərh: "Bu variant daha çox tətbiq olunmalıdır..."
İsrail ordusu fələstinlilərin yaşadığı əraziyə növbəti hücum edib - Ölən və yaralılar var
Abel Məhərrəmovla polkovnik arasında torpaq qalmaqalı: "Keçmiş rektor zəbt eədiyi torpağımdan çıxmaq istəmir..."
Sumqayıt Regional Mərkəzinə rəis müavini təyin olunub
Almaniyada "zombi məzarı" tapılıb - FOTO
Rusiya Kiyev və daha bölgəyə hücum edib, yaralılar var - Açıqlamalar
“Beşiktaş”ın keçmiş futbolçusu baş məşqçi təyin olunub
Goranboy rayonunda zəlzələ olub
Türk model ABŞ-da öldürüldü, daha sonra isə.... - FOTO
İlkay Gündoğan "Barselona"dan ayrılır