Süni intellektin inkişafı və cəmiyyətə təsiri: tarixi perspektiv... - Sabiq nazir yazır
24-01-2025 [15:57]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Giriş
Süni intellektin (AI) sürətli inkişafı onun insan intellektini ötüb keçərək ciddi zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar yaratmışdır.
Bununla belə, tarix göstərir ki, insanlıq həmişə texnoloji inqilablardan ehtiyat edib və onların mümkün mənfi nəticələrindən qorxub. Bu esse sübut etməyi məqsəd qoyur ki, AI, əvvəlki texnoloji inkişaflar kimi, nəticədə cəmiyyətə fayda verəcək və narahatlıq üçün əsas olmamalıdır. Belə narahatçılıq əsasən müsəlmanlar və süni intellektin mahiyyətini, necə proqralaşdırıldığını başa düşməyən şəxslər arasında daha çox yayılmışdır.
Tarixi qorxular və texnoloji inqilablar
Tarix boyu hər böyük texnoloji inqilab qorxu və şübhə ilə qarşılanmışdır. Elektrikin ilk dəfə 19-cu əsrin sonlarında kəşf edilərək istismar edilməsi zamanı insanlar onun potensial təhlükələrindən, məsələn, elektrik şoku və yanğınlardan qorxurdular. Bununla belə, elektrik müasir həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş, evləri, sənayeləri və yenilikləri gücləndirmişdir. Birinci sənaye inqilabının əsas amili buxar mühərriki çıxanda eyni hadisələr baş vermişdir.
20-ci əsrin ortalarında nüvə texnologiyasının inkişafı da geniş yayılmış qorxu yaratdı. Nüvə silahlarının dağıdıcı gücü İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Xirosima və Naqasakidəki bombalama hadisələrində aydın oldu. Bu qorxulara baxmayaraq, nüvə texnologiyası da əhəmiyyətli faydalar gətirdi, məsələn, tibbi müalicələrdə, enerji istehsalında və elmi tədqiqatlarda irəliləyişlər oldu, amma dünya dağılmadı.
20-ci əsrin sonlarında kompüter texnologiyası və internetin yayılması iş yerlərinin dəyişdirilməsi, gizliliyin pozulması və potensial sui-istifadə haqqında narahatlıqları artırdı. Buna baxmayaraq, kompüterlər və internet rabitə, təhsil, ticarət və əyləncəni inqilab etmiş və gündəlik həyatımızda əvəzolunmaz alətlərə çevrilmişdir.
Süni İntellekt: yeni sərhəd
Sİ texnoloji inkişafın ən son sərhədini təmsil edir və sənayeləri dəyişdirmək, məhsuldarlığı artırmaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq potensialına malikdir. AI-nin insan intellektini ötüb keçərək zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar başa düşüləndir, lakin bu qorxuların tarixi kontekstini dərk etmək vacibdir.
Sİ artıq müxtəlif sahələrdə əhəmiyyətli faydalar gətirir. Səhiyyədə AI ilə təmin edilmiş diaqnostik vasitələr və fərdiləşdirilmiş müalicə planları xəstə nəticələrini yaxşılaşdırır, süni göz artıq bu günlük sabahlıqdır.Nəqliyyatda, sürücüsüz avtomobillər qəzaların azalmasına və mobilliyin artmasına vəd verir. Biznesdə, AI idarə olunan analitiklər və avtomatlaşdırma məhsuldarlığı artırır və məlumatlarla idarə olunan qərar qəbul etməyə imkan verir.
Narahatlıqları əhatə etmək və imkanları qəbul etmək
AI-nin inkişafının cəmiyyət dəyərləri ilə uyğunlaşmasını və potensial risklərin qarşısının alınmasını təmin etmək üçün etik qaydalar və tənzimləyici çərçivələr yaratmaq vacibdir. Siyasətçilər, tədqiqatçılar və ictimaiyyət arasında şəffaf və əhatəli müzakirələr narahatlıqları həll etməyə və AI-nin məsuliyyətli inkişafını formalaşdırmağa kömək edə bilər.
Ölkəmizdə "ölü qalan" bu sahənin inkişafı üzrə ciddi proqram hazırlayıb geniş fəaliyyətə başlamaq lazımdı. Bu sahənin inkişafı üzrə Azərbaycan dünya ölkələri üzrə sonuncu beşlikdədir.
Bundan əlavə, AI-nin imkanları və məhdudiyyətləri haqqında ictimai anlayışı və məlumatlılığı artırmaq qorxuları azaltmağa və məlumatlı qərar qəbul etməyə təşviq edə bilər. AI-ni müsbət dəyişiklik üçün bir vasitə kimi qəbul edərək, cəmiyyət qlobal problemləri, məsələn, iqlim dəyişikliyi, səhiyyə bərabərsizliyi və iqtisadi bərabərsizlik kimi məsələləri həll etmək potensialını istifadə edə bilər.
Nəticə
Tarix göstərir ki, texnoloji inqilablar tez-tez qorxu və narahatlıq yaradır, lakin onlar həm də transformativ faydalar gətirir. Elektrik, nüvə texnologiyası və kompüterlər həyatımızı yaxşılaşdırdığı kimi, AI də irəliləyiş və yenilikləri təşviq etmək potensialına malikdir. Narahatlıqları əhatə edərək və məsuliyyətli inkişafı təşviq edərək, AI-nin insan qabiliyyətlərini artıran və cəmiyyəti yaxşılaşdıran bir güc kimi xidmət etməsini təmin edə bilərik.
Mia.az
MSK: "Daxil olan bütün müraciətlərə baxılıb" (Yenilənib)
Somali prezidenti Bakıda İlham Əliyevlə görüşdə: yeni sənədlər imzalandı, birgə bəyanatlar verildi - FOTOLAR (YENİLƏNİB)
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Əməkdar artist Lalə Məmmədova özünü belə dəyişdirib - Plastik əməliyyatla + FOTOLAR
DİN: "Polisə dəstək olanlara xüsusi fortmalar veriləcək, onlar mülki inspektor hesab ediləcək" - FOTO
Məşhur şərhçidən "AZ Alkmaar" - "Qalatasaray" matçı barədə proqnoz: hansı qazanacaq?
Bakıda "Rus evi"nin binası boşaldılıb
Nazir SOCAR-da direktor işləyən şəxsi özünə müşavir götürdü - FOTO
Hakan Fidan Səudiyyə Ərəbistanı XİN başçısı ilə müzakirə aparıb
Magistraturaya qəbul imtahanı keçiriləcək - Detallar
Somali lideri Bakıda Zəfər parkında - FOTOLAR
Türkiyə universitetlərinə xarici tələbə qəbulu imtahanın vaxtı açıqlandı - 60 ölkədə 6 dildə...
Somali prezidenti Fəxri Xiyabanıda - FOTOLAR
İsrail Qəzzanı yenə vurub - 3 nəfər ölüb, 9 yaralı var
Həkim hakimi təhqir etdiyi üçün cəzalandırılıb
"Sümüklərin düzülüşündən belə başa düşmək olurdu ki, o..." - Zaqatalada 3 il əvvəl itkin düşmüş turistlə bağlı açıqlamalar
Ərdoğan iki dövlət başçısına maşın bağışlayıb - FOTOLAR
Şimali Koreya Trampın Qəzzanı ələ keçirmək planını pisləyib
Bu tələbələrin təhsil haqqını dövlət ödəyəcək
"Qarabağ" ASC-yə məxsus çörək sexində yoxlama: nöqsanlar aşkarlanıb
Keçmiş diplomat hakim qarşısında - "Mən də ona yumruq atdım, bu zaman qarın nahiyyəmdən..."
Texniki müayinə mərkəzlərinin iş qrafikində dəyişiklik olunub
Rəsmi Pekindən bəyanat: "Qəzza fələstinlilərə məxsusdur"
Şəhid Xudayar Yusifzadənin anasını təhqir edən şəxs cəzalandırılıb
Kral II Abdullah Trampla görüşdə "üzünü turşutdu": "Siz sülh adamısınız, uca məqsədləriniz üçün birlikdə çalışacağıq"
Vergi və Mühasibatlıq Zirvəsinin spikerləri bəlli oldu
Sabah yağış yağacaq
Türkiyə ordusu İraqda PKK terrorçularını zərərsizləşdirib - Açıqlama
"Güclə Bakıya gəlib çıxmışam, kəndə necə qayıdım?" - Xalq artisti
Novella Cəfəroğlu: "Jurnalistlər var ki, neçə ildir içəridə oturublar, bizim siyahımızada..."
Əvvəl "Google", sonra "Apple"... - Meksika körfəzini xəritədə “Amerika körfəzi” olaraq dəyişdiriblər
Binəqədi rayonunda sex yanıb
Rəqqasə Renka: "Sırtıq kimi ancaq gülürəm"
Türkiyədə sələmçilər "ovlanır" - Nazir xəbərdarlıq etdi
Azərbaycandan Ukraynaya növbəti humanitar yardım göndərilib
Beyləqanda beş nəfər narkotiklə tutulub
Ankarada əməliyyat: PKK/KCK-nın 8 üzvü həbs olunub
“Kontakt Home” və “İrşad Electronics” qazi və şəhid ailələrinə kreditə məhsul vermir? - Açıqlamalar
Azərbaycan neftinin qiyməti 78 dollar oldu
Şirvanda beş evdən oğurluq edən şəxs saxlanılıb
"Çirkin kampaniyaya ilk növbədə YAP cavab verməlidir" - Deputatlar bir cür, partiya lideri isə fərqli mövqe ortaya qoydu
BMT məruzəçiləri bəyanat verdi, Trampın "Qəzza planı" qınandı: "Bu digər ölkələri də cəsarətləndirəcək"
Çempionlar Liqası: 3 komanda səfərdə qalib gəldi - Nəticələr