Süni intellektin inkişafı və cəmiyyətə təsiri: tarixi perspektiv... - Sabiq nazir yazır
24-01-2025 [15:57]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Giriş
Süni intellektin (AI) sürətli inkişafı onun insan intellektini ötüb keçərək ciddi zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar yaratmışdır.
Bununla belə, tarix göstərir ki, insanlıq həmişə texnoloji inqilablardan ehtiyat edib və onların mümkün mənfi nəticələrindən qorxub. Bu esse sübut etməyi məqsəd qoyur ki, AI, əvvəlki texnoloji inkişaflar kimi, nəticədə cəmiyyətə fayda verəcək və narahatlıq üçün əsas olmamalıdır. Belə narahatçılıq əsasən müsəlmanlar və süni intellektin mahiyyətini, necə proqralaşdırıldığını başa düşməyən şəxslər arasında daha çox yayılmışdır.
Tarixi qorxular və texnoloji inqilablar
Tarix boyu hər böyük texnoloji inqilab qorxu və şübhə ilə qarşılanmışdır. Elektrikin ilk dəfə 19-cu əsrin sonlarında kəşf edilərək istismar edilməsi zamanı insanlar onun potensial təhlükələrindən, məsələn, elektrik şoku və yanğınlardan qorxurdular. Bununla belə, elektrik müasir həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş, evləri, sənayeləri və yenilikləri gücləndirmişdir. Birinci sənaye inqilabının əsas amili buxar mühərriki çıxanda eyni hadisələr baş vermişdir.
20-ci əsrin ortalarında nüvə texnologiyasının inkişafı da geniş yayılmış qorxu yaratdı. Nüvə silahlarının dağıdıcı gücü İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Xirosima və Naqasakidəki bombalama hadisələrində aydın oldu. Bu qorxulara baxmayaraq, nüvə texnologiyası da əhəmiyyətli faydalar gətirdi, məsələn, tibbi müalicələrdə, enerji istehsalında və elmi tədqiqatlarda irəliləyişlər oldu, amma dünya dağılmadı.
20-ci əsrin sonlarında kompüter texnologiyası və internetin yayılması iş yerlərinin dəyişdirilməsi, gizliliyin pozulması və potensial sui-istifadə haqqında narahatlıqları artırdı. Buna baxmayaraq, kompüterlər və internet rabitə, təhsil, ticarət və əyləncəni inqilab etmiş və gündəlik həyatımızda əvəzolunmaz alətlərə çevrilmişdir.
Süni İntellekt: yeni sərhəd
Sİ texnoloji inkişafın ən son sərhədini təmsil edir və sənayeləri dəyişdirmək, məhsuldarlığı artırmaq və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq potensialına malikdir. AI-nin insan intellektini ötüb keçərək zərər verə biləcəyinə dair narahatlıqlar başa düşüləndir, lakin bu qorxuların tarixi kontekstini dərk etmək vacibdir.
Sİ artıq müxtəlif sahələrdə əhəmiyyətli faydalar gətirir. Səhiyyədə AI ilə təmin edilmiş diaqnostik vasitələr və fərdiləşdirilmiş müalicə planları xəstə nəticələrini yaxşılaşdırır, süni göz artıq bu günlük sabahlıqdır.Nəqliyyatda, sürücüsüz avtomobillər qəzaların azalmasına və mobilliyin artmasına vəd verir. Biznesdə, AI idarə olunan analitiklər və avtomatlaşdırma məhsuldarlığı artırır və məlumatlarla idarə olunan qərar qəbul etməyə imkan verir.
Narahatlıqları əhatə etmək və imkanları qəbul etmək
AI-nin inkişafının cəmiyyət dəyərləri ilə uyğunlaşmasını və potensial risklərin qarşısının alınmasını təmin etmək üçün etik qaydalar və tənzimləyici çərçivələr yaratmaq vacibdir. Siyasətçilər, tədqiqatçılar və ictimaiyyət arasında şəffaf və əhatəli müzakirələr narahatlıqları həll etməyə və AI-nin məsuliyyətli inkişafını formalaşdırmağa kömək edə bilər.
Ölkəmizdə "ölü qalan" bu sahənin inkişafı üzrə ciddi proqram hazırlayıb geniş fəaliyyətə başlamaq lazımdı. Bu sahənin inkişafı üzrə Azərbaycan dünya ölkələri üzrə sonuncu beşlikdədir.
Bundan əlavə, AI-nin imkanları və məhdudiyyətləri haqqında ictimai anlayışı və məlumatlılığı artırmaq qorxuları azaltmağa və məlumatlı qərar qəbul etməyə təşviq edə bilər. AI-ni müsbət dəyişiklik üçün bir vasitə kimi qəbul edərək, cəmiyyət qlobal problemləri, məsələn, iqlim dəyişikliyi, səhiyyə bərabərsizliyi və iqtisadi bərabərsizlik kimi məsələləri həll etmək potensialını istifadə edə bilər.
Nəticə
Tarix göstərir ki, texnoloji inqilablar tez-tez qorxu və narahatlıq yaradır, lakin onlar həm də transformativ faydalar gətirir. Elektrik, nüvə texnologiyası və kompüterlər həyatımızı yaxşılaşdırdığı kimi, AI də irəliləyiş və yenilikləri təşviq etmək potensialına malikdir. Narahatlıqları əhatə edərək və məsuliyyətli inkişafı təşviq edərək, AI-nin insan qabiliyyətlərini artıran və cəmiyyəti yaxşılaşdıran bir güc kimi xidmət etməsini təmin edə bilərik.
Mia.az
Avropa Liqası: "Fənərbağça" 3 topla qalib gəldi - YENİLƏNİB
Bingöldə sərnişin avtobusu aşıb: 4 ölü, 32 yaralı var - FOTO
Qəzzada partlayış: 14 yaşlı uşaq ölüb
Gəncədə kişi arvadının qulağını kəsib
Əfqan qaçqın Almaniyada dəhşət saçdı: 28 yaralı var - Şolts qəzəbli bəyanat verdi, Türkiyə "keçmiş olsun" dedi
ABŞ BCM-nin baş prokurorunu "qara siyahı"ya daxil etdi
Ruben Vardanyan yenidən hakim qarşısında - O, tərcüməçi və vəkillə təmin olunub (YENILƏNIB)
Ceyhun Mərdəliyev Bolqarıstandan ölkəmizə gətirilib
“Azərbaycan Dəmir Yolları”nda növbəti dəyişiklik - Daha bir departament müdiri vəzifədən çıxarılıb, yeni təyinat olub (Yenilənib)
Qəzzada daha 17 nəfər ölüb
Bakıda məktəbdə bir şagirdə kütləvi hücum faktı araşdırılır
Ərdoğan Pakistandan mesaj verdi: "Qəzza qəzzalılarındır, əbədi olaraq da belə qalacaq"
SABİQ DEPUTATIN DAYISINA 19 İL CƏZA KƏSİLDİ - Məhkəmə prosesi
Somali - Azərbaycan əməkdaşlığı nə vəd edir? - TƏHLİL
Sahibə Qafarova Somali prezidenti birgə işçi nahar edib - FOTO
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Sabah güclü külək gözlənilir - Xəbərdarlıq
Məhkəmə Şahnaz Bəylərqızı barəsində qərar verdi
Model Çelsi Balakişiyeva həbs edilib - Səbəb
PREZİDENT SOCAR-ın MƏSUL ŞƏXSİNİ İDARƏ RƏİSİ TƏYİN EDİB - Sərəncam
Prezident bu şəxsləri təltif etdi - SİYAHI
Samir Şərifov daha bir vəzifəyə təyin olundu - Sərəncam
Prezident Maqsud İbrahimbəyovla bağlı sərəncam imzalayıb
Putinin tələbə yoldaşı Rusiyanın müdafiəsinə qalxdı: "Bunu ya bilməyərəkdən, ya da bilərəkdən yayırlar”
Somali Prezidenti komando hərbi hissəsində olub
Elza Seyidcahan aparıcını məhkəməyə verib
"Turan" Agentliyi fəaliyyətini dayandırır - Mehman Əliyev səbəbi maliyyə ilə əlaqələndirib
Ərdoğanın adı Pakistanda ən böyük yollardan birinə veriləcək
Baş nazir: "Pakistan və Türkiyə arasında bənzəri olmayan əlaqə var"
Somali prezidenti Səngəçal neft terminalında olub
Artur Rasizadənin səhhətilə bağlı xəbər yayılıb
Prezident İlham Əliyev daha bir səfirin etimadnaməsini qəbul edib
Azərbaycan prezidenti Belarusun yeni səfirini qəbul edib - FOTO
Sabah yağış və qar yağacaq
Ankarada nəqliyyatda gedişhaqqı qalxdı
Prezident İlham Əliyev Türkiyənin yeni səfirinin etimadnaməsini qəbul edib - FOTOLAR
Müğəni efirdən "Adam məni silahla təhdid edir" dedi, polisdən dərhal reaksiya gəldi - VİDEO
Ağcabədi polisi narkotik satan şəxsi saxlayıb
Ərdoğan Pakistanın baş naziri ilə görüşüb - İslamabadda
ABŞ kəşfiyyatı: "İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücum planlayıb, Trampa təzyiq artacaq"
Qadın sonsuzluğu: diaqnostika və müalicəsi sığorta ilə aparılacaq
Azərbaycan Ermənistana qarşı daha bir iş üzrə iddia qaldırıb - XİN detalları açıqladı
Vətəgədən qaçan 27 min qızılbalıq üçün mükafat vəd edilib