Qalib ARİF

***

1.Alkoqol

Alkoqollu içkilərin də tarixi qədimdir, az qala insanın tarixi qədərdir. Ümumi adı şərabdır. Şərab da bir növ narkotikdir, ağırı və yüngülü, istifadəçiləri və aludəçiləri olur. Şərti olaraq, pivə yüngül, çaxır orta, araq ağır alkoqol sayılır. İstifadəçilər yüngüldən başlayır, sonra orta və ağır alkoqola keçir, yavaş-yavaş aludəçiyə çevrilir. Aludəçilərə isə (“alkoqolik” deyilir), fərqi yoxdur, nə olur-olsun, necə olur-olsun, təki alkoqol olsun... 

Alkoqolu tərgitmək narkotiki tərgitmək qədər çətindir, amma mümkündür - keçmiş alkoqoliklər olur. Alkoqolun da narkotik kimi, “lomkası” olur. Aludəçilər bir qayda olaraq, içməyəndə, yemək yeyə bilmirlər, depressiyaya düşürlər. Ağır hallarda (“belaya qoryaçka” deyilir) əlləri, ayaqları əsir və növbəti dozanı qəbul edəndə, müvəqqəti keçir. “Növbəti doza”nı isə, hər dəfə artırmaq lazım gəlir. Qeyd etmək lazımdır ki, alkoqoldan mütəmadi istifadə gec-tez ürək çatışmazlığı, miokardın infarktı, qara ciyərin serrozu ilə nəticələnir. Bundan başqa, alkoqolun cinsi aktivliyi aşağı salmaq və sonsuzluq yaratmaq təhlükəsi də mövcuddur.

Bir qayda olaraq, insan (söhbət normal insanlardan gedir) həyatda öz yerini tapmayanda, ya da tale ona zərbə vuranda alkoqola üz tutur. İnsanlar şərabla tanışlığa ayıq başla, ondan istifadə edəcəklərinə, dərdlərinə əlac edəcəklərinə daxili bir inamla gedirlər. Onlarda şəraba qarşı andangəlmə həvəs olmur, əslən alkoqolik olmurlar. Bu, onlarda irsən keçən yox, necə deyərlər, sonradan qazanılan xəstəlikdir. Əvvəllər şərabdan dərman kimi iyrənirlər, hətta ona nifrət edirlər. Yeni başlayanda hamısı deyir ki, araqdan dərman dadı qəlir. İlk vaxtlar bu dərmanı içmək istəmirlər, az qala özlərini zorlayıb içirlər. Hər dəfə içəndə xəstələnirlər, elə bil ki, zəhərlənirlər. Əvvəllər xəstəlik günlərlə çəkir, özünü pis hiss edirsən, hər gün içə bilmirsən. Sonra yavaş-yavaş öyrəşirsən, getdikcə daha çox içirsən və içdikcə daha çox istəyirsən.

İlk dövrlərdə alkoqol insanın başına vursa da, bədəninə təsir etmir, şərab adi bir şeyə çevrilir. Yəni nə qədər içsən də özünü idarə edə bilirsən, harda içsən, özün durub evə gedirsən. Öz-özünə öyünürsən ki, içkiyə öyrəşmirsən, istəyəndə içirsən, istəməyəndə içmirsən. Amma bu, tələdir, şərabın səninüçün, yüzlərlə sənin kimi qurbanlar üçün qurduğu tələdir - o, səni uçuruma doğru itələyir. Amma sən hələ geri qayıda bilərsən, özündə iradə tapsan, bu bəladan qurtara bilərsən. Alkoqola öyrəşmək üçün illər, aludəçisi olmaq üçün isə on illər lazım gəlir. Həyat isə qısadır. İllər keçir, on illər keçir, şərabın təsirindən ürək-damar xəstəliklərinə tutulmasan, ya başqa bir sağalmaz xəstəlik tapmasan, alkoqoldan asılı vəziyyətə düşürsən. Bir də görürsən başın, bədənin, bütün orqanizmin şərab tələb edir. İçməyəndə yeyə bilmirsən, işləyə bilmirsən, qanın qaralır, başın fırlanır, bütün bədənin od tutub yanır, hətta əlin-ayağın əsməyə başlayır. Artıq geriyə yol yoxdur… Artıq şərabı tələbat kimi, dərman kimi içməyə başlayırsan (artıq uçurumun qarşısındasan!), yenə aldanırsan, güman edirsən ki, alkoqol sənə kömək edir. Amma o, səni uçurumdan aşağı itələyir…

Aşağıda isə hamıya məlum olan, el arasında «alkaş» (şərabdan üzvi surətdə asılı olan, bu bəladan qurtarmaq iqtidarında olmayan adama deyilir) adlanan həmin məxluqlardır ki, başlarındakı və bəxtlərindəki boşluğu şərabla doldurmaq istəyirlər. Onlar evdən yalnız iki fikirlə çıxırlar: harada içmək və kiminlə yatmaq. İkincini hər deyəndə tapmasalar da, birincini həmən tapırlar, çünki nə olsa, harda olsa içirlər. Yaşa dolduqca, «kiminlə yatmaq» problemi tamamilə aradan çıxır. Şərab sözün əsl mənasında, onları həyata səsləyən yeganə stimula çevrilir. Ayıq vaxtı da sərxoş kimi səndələyirlər, ayaqlarını gen qoyub, matros kimi yellənə-yellənə gəzirlər. İçəndən sonra isə onları evin dalında, pilləkannın altında, hətta gölməçənin içində axtarmaq lazımdır. Bunlar karikaturaçı rəssamlara geniş material verən həmin ikiayaqlı məxluqlardır.

2.Nikotin

Ümumdünya Səhiyyə təşkilatının hesablamalarına görə, hər il təxminən beş milyona yaxın adam nikotin zəhərlənməsindən vaxtsız dünyasını dəyişir. Nikotin isə tütünün tərkibində olan onlarla ziyanlı maddədən yalnız biridir, olsun ki, birincisidir. Tütün ağ ciyərlərdə xərçəng xəstəliyinin yaranmasının əsas səbəbkarı hesab edilir. Siqaret çəkmək habelə, ürək-damar və və onkoloji xəstəliklərin digər formalarının yaranmasına gətirib çıxarır. Ekspertlər deyirlər ki, təkcə siqaret çəkən deyil, siqaret tüstüsü ilə nəfəs alan digər adamlar da risk qarşısında qalır.

İnsanlar siqareti çəkməyə başlayan kimi, onun mənfi tə’sirlərinə məruz qalır, siqaretin tərkibində olan nikotinə alışırlar. Nikotin narkotik və alkoqol qədər güclü tə’sirə malikdir və eyni sürətlə asılılıq yaradır. Siqaret çəkənlərin çoxu onun ziyanlı tə’sirindən xəbərdardır. Lakin siqareti tərgitmək asan deyil, birdəfəlik atmaq isə çətin məsələdir. Mütəxəssislər hesab edir ki, gündə 3-4 qutu siqaret çəkən adamın bu ziyanlı vərdişi dərhal tərgitməyi mümkün deyil. Odur ki, gündəlik normannı azaltmaq və bir qutu səviyyəsinə çatdırmaq lazımdır. Yalnız bundan sonra siqareti tam atmaqdan danışmaq olar. 

Amma bəziləri siqareti tam tərgidə bilmir və gündə bir neçə siqaret çəkməkdə davam edir. Digərləri tərkibində nikotinin az olduğu, ya da nanəli (mentollu) siqaret çəkir. Amma nanəli siqaretin zərəri adi siqaretdən daha çoxdur. Çünki sərinləşdirici tə’sirə malik olduğu üçün adamlar mentolu ağızlarında və ağ ciyərlərdə daha çox saxlayırlar. Bu isə adi siqaretədən daha təhlükəlidir. Ekspertlərin fikrinə görə, siz siqareti tam atmaqla ömrünüzü uzada bilərsiniz. Bu zaman özünüzü daha yaxşı hiss edəcək, yaxşı görünəcəksiniz. Siqareti atan kimi xərçəng xəstəliyinin yaranması ehtimalını aşağı salırsınız. Sonuncu siqareti atan kimi qan təzyiqi 20 dəqiqə ərzində normal səviyyəyə çatır. Bir gündən sonra infarkt keçirmə şansı azalır, bir ildən sonra isə ürək xəstəliklərinin inkişaf etməsi riski siqaret çəkən adamla müqayisədə yarıya enir.

Siqareti atmaq üçün indi müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Məsələn, siqaret çəkən adam nikotini əvəz edən kiçik ampulanı dərisinin altına yerləşdirir. Onlar tərkibində nikotin olan maddələri çeynəyə də bilərlər. Ekspertlər adamların siqareti atdıqda özlərini narahat hiss etdiklərini, bə’zən stres keçridiklərini deyir. Bə’zi adamlarda bu, baş və mədə ağrıları ilə müşayət olunur. Amma hər şey sizin psixoloji hazırlıqdan asılıdır. Əgər birdəfəlik siqareti atmaq fikrindəsinizsə, cəsarətli olun və bu gün siqaret atın, sabaha qoymayın. Nikotindən birdəfəlik qurtaracağınıza özünüzü inandırın. sağlam həyat keçirməyə çalışın. Həftədə heç olmasa, iki-üç dəfə qaçmağa, üzməyə, təmiz havada gəzməyə çalışın. Doğrudur, bir-iki həftə çətin olacaq, amma bir aydan sonra asanlaşacaq və siz siqareti tamamilə atmış olacaqsınız.

Sair ziyanlı vərdişlər…

Təəssüf ki, ziyanlı vərdişlər yuxarıda sadalanlarla qurtarmır. İnsanda asılılıq yaradan ziyanlı vərdişlərin sırasına seksual asılılıq, internet asılılığı, bazarlıq asılılığı, adrinalin asılılığı və s. daxildir. Növbəti qeydlərimizdə ziyanlı vərdişlərin bu növlərindən danışmağa və onlardan can qurtarmağın yollarını araşdırmağa çalışacağıq.

(Ardı olacaq)

MİA.AZ