“Şübhəsiz ki, onlar dərgahımızdan seçilmiş ən yaxşı kimsələrdəndirlər”
(Qurani-Kərimin Sad surəsi, 47-ci ayə)

***

Avqustun 26-sı Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə üçün özəl bir gündür. Bu ilin həmin tarixini əlamətdar edən məsələ ondan ibarətdir ki, Qafqazın sayca on ikinci Şeyxülislamının 75 yaşı tamam olur.

Allahşükür Paşazadə çətinliklər, mübarizələrlə dolu bir ömür yolu keçib, lakin İslam dininə, onun müqəddəs kitabı Qurani-Kərimə, Vətəninə, mənsub olduğu xalqına qəlbindəki sonsuz sevgi bütün maneələrə qalib gəlib. Tutduğu yola sadiqliyi, prinsipiallığı, savadı, bacarığı, zəhmətsevərliyi ucqar kənddə, sadə və çoxuşaqlı ailədə doğulan bu insanı dünya miqyasında tanınan, yüksək ehtiram bəslənilən şəxsiyyətlərdən birinə çevirib. Təsadüfi deyil ki, o, bu gün təkcə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri, Şeyxülislam məqamında deyil, Beynəlxalq Dinlər və Sivilizasiyalararası Əməkdaşlıq Mərkəzinin Baş katibi, Avstriya, İspaniya, Səudiyyə Ərəbistanı və Vatikan dövlətlərinin təsis etdiyi Beynəlxalq Dinlərarası və Mədəniyyətlərarası Dialoq Mərkəzinin Direktorlar Şurasının üzvü, MDB Dinlərarası Şurasının həmsədri, MDB Müsəlman Dini Liderlərinin Məşvərət Şurasının sədri, Qafqaz Xalqları Ali Dini Şurasının sədri, İordaniya İslam Fikri Kral Akademiyasının üzvü, tarix elmləri doktoru, professordur.

Bu baxımdan, Şeyxülislam həzrətlərinin zəngin tərcümeyi-halı, keçdiyi mürəkkəb həyat yolu gənclər üçün bir örnəkdir.

Ana duası ilə başlanan yol

Allahşükür Hümmət oğlu Paşazadə 75 il əvvəl avqustun 26-da Lənkəranın Cil kəndində dünyaya göz açıb. Anası Kafiyə xanımın arzusu ilə gələcək həyatını ruhaniliklə bağlayıb, orta məktəb illərindən başlayaraq Cənub bölgəsində yaxşı tanınan Şeyx Qüdrətdən dini təhsil alıb. Bütün dinləri inkar edən, uşaqlara kommunizmin gələcək xoşbəxt sakinləri kimi baxan sovet rejimində məktəblinin molla yanına gedib Quran oxumaq öyrənməsi asan bir məsələ deyildi. Bütün çətinliklərə, qadağalara baxmayaraq gənc Allahşükür ana arzusunu həyata keçirməkdə israrlı olur, ruhani müəllimlərinin tövsiyəsi ilə 1968-ci ildə ali dini təhsil almaq üçün Özbəkistana gedir. Əvvəlcə Buxaradakı “Mir Ərəb” mədrəsəsinə daxil olur, sonra isə İmam əl-Buxarı adına Daşkənd İslam İnstitutunda ilahiyyat fakültəsində təhsil alır. 1975-ci ildə doğmalarının yanına qayıdır, bu dəfə ali təhsilli ruhani kimi. Elə həmin ildən Allahşükür Paşazadənin həyatı Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi ilə sıx bağlanır, əvvəlcə idarənin məsul katibi, üç il sonra sədrin müavini olur. 1980-ci ildə Azərbaycanın, ümumilikdə Qafqaz regionunun dini-ictimai həyatında mühüm hadisə baş verir-gənc Allahşükür Paşazadə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin yeni sədri, sayca on ikinci Şeyxülislamı seçilir.

Gənc lakin müdrik Şeyxülislam

Çox gənc yaşlarında Şeyxülislam məqamına yüksələn Allahşükür Paşazadə qısa zamanda bilik və bacarığını ortaya qoya bilir. Kommunist ideologiyasının basqılarına rəğmən, məscidlərin, ziyarətgahların qorunub-saxlanılması, yeni ibadət ocaqlarının inşa edilməsi üçün addımlar atılır. Savadlı, müasir tələblərə cavab verən din xadimlərinin hazırlanmasına xüsusi diqqət ayrılır. Şeyxülislamın rəsmi qurumlarla uzun müddətli yazışmalarından sonra SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dini İşlər Şurasının icazəsi ilə 1989-cu ildə QMİ nəzdində Bakı İslam Mədrəsəsi yaradılır. Allahşükür Paşazadənin səyi nəticəsində sonrakı illərdə bu mədrəsənin bazasında Bakı İslam Universiteti yaradılır. Bu gün Azərbaycanda tanınan din xadimlərinin demək olar ki, hamısı məhz bu ali dini təhsil ocağının məzunlarıdır.



Şeyxülislam həzrətlərinin bacarığı və səmərəli idarəçiliyi sayəsində QMİ təkcə sovetlər məkanında deyil, dünyada nüfuzlu dini mərkəzlərdən biri kimi tanınmağa başlayır. 1989-cu ildə SSRİ Ali Sovetinə keçirilən seçkilərdə xalq deputatı seçilən Allahşükür Paşazadə parlamentə mandat qazanan ilk müsəlman din xadimi olaraq adını tarixə yazdırır. Deputat mandatının verdiyi səlahiyyətdən istifadə edərək Kremlin Qurultaylar Sarayında xüsusi namaz otağının yaradılmasına nail olur.

1990-cı il yanvarın 20-də sovet hakimiyyəti ordunun əli ilə Azərbaycan xalqına qarşı hərbi cinayət törətdi. Həmin ağır günlədə Azərbaycandakı kommunist hakimiyyətinin rəhbərləri qaçıb gizləndiyindən gülləboran edilən, şəhidlər verən, sabaha inamı qırılan insanların qarşısına məhz gənc Şeyxülislam çıxaraq öz müdrikliyi, təmkini ilə xalqı idarə etməyi bacardı. Allahşükür Paşazadə Bakıdan bütün dünyaya ilk dəfə etiraz səsini ucaldaraq SSRİ rəhbəri M.Qorbaçovu 20 Yanvar hərbi cinayətinə görə sərt şəkildə ittiham etdi. Paytaxtın küçə və meydanları sovet tankları, əsgərləri ilə üzük qaşı kimi mühasirəyə alınan həmin ağır günlərdə Kremldəki canilərin adlarını dilə gətirərək sərt bəyanat vermək əsl qəhrəmanlıq nümunəsi idi.

Həmişə amalı müqəddəs İslama və Vətənə xidmət olan Şeyxülislam həzrətləri Azərbaycandakı dini dözümlülüyü, dinlər, məzhəblər və mədəniyyətlər arasında anlaşmanın yüksək səviyyədə olduğunu dünyada tanıdılması üçün əməli işlər görməkdədir. Məhz QMİ sədrinin təkidi və təşəbbüsü ilə Azərbaycan 1991-ci ildə indi İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi tanınan İslam Konfransı Təşkilatına üzv qəbul edilir. Bu, müstəqilliyini bərpa etmək yolunda kövrək addımlarını atan ölkəmizin qəbul olunduğu ilk beynəlxalq qurum idi.

Xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyev Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin din, dövlət, millət yolunda göstərdiyi xidmətləri yüksək dəyərləndirərək qeyd edirdi: “...Azərbaycan xalqının azadlıq uğrunda mübarizəsində tutduğunuz əsl vətəndaş mövqeyi ölkədə cərəyan edən mürəkkəb ictimai-siyasi prosesləri obyektiv qiymətləndirmək, yaranmış problemlərin həllində dini amilin gücündən düzgün istifadə etmək bacarığınızı nümayiş etdirdi.

Respublikamızda müxtəlif konfessiyalar arasında dini dözümlülük, dostluq və əməkdaşlıq ab-havasının hökm sürməsində də Sizin əməyiniz vardır. Bu sahədə gördüyünüz işlər, digər konfessiya rəhbərləri ilə birgə fəaliyyətiniz Azərbaycanda ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar olmasına xidmət edir.



Siz dini-ictimai xadim kimi beynəlxalq aləmdə də böyük nüfuza maliksiniz. Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, Qafqazda sülhün və əmin-amanlığın möhkəmləndirilməsi ilə bağlı fəaliyyətiniz təqdirə layiqdir. Qurani-Kərimin təbliğ etdiyi haqq, ədalət və humanizm ideyaları İslam aləminin taleyüklü problemlərinin həlli yolunda atdığınız addımlarda öz əksini tapmışdır...”

Vətəni sevmək imandandır

Şeyxülislam Allahşükür Paşazadəyə həm sovet illərində, həm də dövlət müstəqilliyini bərpa edən Azərbaycanda dini lider kimi çalışmaq nəsib olub.

Suverenliyimizin ilk illəri həddindən artıq ağır keçdi. Ermənistanın Qarabağla bağlı ərazi iddiaları hərbi əməliyyatlarla müşayiət edildi, rayonlarımız işğal olundu.

Həmin dövrdə qonşu dövlətin işğalçılıq siyasətini dayandırmaq, kütləvi insan qırğınına səbəb olan qanlı müharibəyə son qoymaq, Qarabağ probleminin beynəlxalq hüququn tələbləri, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll olunması üçün ardıcıl çağırışlar etmək QMİ sədrinin fəaliyyətində qırmızı xətt kimi keçir. Şeyxülislam həzrətləri münaqişənin davam etdiyi 30 ilə yaxın müddətdə QMİ-nin təşkilatçılığı ilə həm Azərbaycanda, həm də Avstriya, Finlandiya, İspaniya, Özbəkistan və digər ölkələrdə düzənlənən beynəlxalq konfranslarda, eləcə də dəvət olunduğu çoxsaylı xarici səfərlərdə ölkəmizin haqlı mövqeyini dönmədən, cəsarətlə beynəlxalq ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırıb, işğal zamanı Ermənistan silahlı qüvvələrinin məscid, ziyarətgah və qəbiristanlıqlarımızı vəhşicəsinə dağıtdığını, milli-mənəvi dəyərlərimizə qarşı vandalizm aktları törətdiyini tutarlı faktlarla sübut edib.

Erməni kilsəsinin güclü təbliğatına rəğmən, Şeyxülislam iki ölkə arasındakı müharibənin dini zəmində münaqişə kimi təqdim olunmasının qarşısını almağa nail olur. Bu baxımdan Qafqazın Şeyxinin Rus Pravoslav Kilsəsi ilə qurduğu səmərəli əlaqələr, Moskavanın və Bütün Rusiyanın Patriarxı Kirill həzrətlərinin vasitəçiliyi ilə keçirilən ikitərəfli və üçtərəfli görüşlər mühüm əhəmiyyət kəsb etdi.

2020-ci il oktyabrın 27-də Azərbaycan Ordusu Ermənistanın davamlı təxribat və hücumlarına cavab olaraq düşməni sülhə məcburetmə əməliyyatlarına başladı. Vətən uğrunda savaş başlayan həmin tarixi günlərdə Şeyxülislam həzrətləri müraciət edərək xalqımızı Azərbaycan dövləti ətrafında sıx birliyə çağırdı. Həmçinin BMT başda olmaqla digər beynəlxalq qurumların rəhbərlərinə, Roma Papasına, Patriarx Kirillə, Əl-Əzhərin Şeyxinə, dünyanın nüfuzlu dini liderlərinə məktub göndərərək Azərbaycan dövlətinin haqlı mövqeyini dəstələməyə dəvət etdi.

44 gün davam edən Vətən savaşı Azərbaycan Ordusunun möhtəşəm tarixi Zəfəri ilə başa çatdı. Azərbaycan dövləti və xalqı qüdrətini nümayiş etdirərək ərazilərini erməni işğalından tam azad etdi, suveren ərazilərində üçrəngli bayrağımızı dalğalandırdı. 30 illik həsrətdən sonra Şuşa, Ağdam, Zəngilan məscidlərində minarələrdən azan səsləri eşidildi, namazlar qılındı.



Qarabağ Zəfərindən sonra Şeyx həzrətləri ölkə daxilində və xarici dövlətlərdə keçirdiyi görüşlərdə, iştirak etdiyi beynəlxalq tədbirlərdə qüdrətli Azərbaycan dövlətinin, o cümlədən, Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərlik etdiyi Heydər Əliyev Fondunun azad Qarabağda həyata keçirdiyi geniş miqyaslı quruculuq işləri barədə danışır, inşa edilən, bərpa olunan məscid və digər dinlərə aid ibadət məkanları barədə məlumat verir, işğal zamanı Ermənistanın insanlığa, humanizmə sıxmayan dağıdıcı hərəkətlərindən geniş söhbət açır, faktlar ortaya qoyur. Xalqımızın və dövlətimizin milli-mənəvi dəyərlərə bağlılığından, ölkəmizdəki multikulturalizm və tolerantlıq mühitindən danışır. QMİ sədri həmçinin erməni kilsəsini və havadarlarını reallıqla barışmağa, revanşist fikirlərdən əl çəkməyə çağırır.

Şeyxülislam A.Paşazadənin son illərdəki fəaliyyətini təhlil etdikdə bir məsələyə xüsusi diqqət ayırmaq lazım gəlir. Bu da Türk Dövlətləri Təşkilatının Müsəlman Dini İdarələri Rəhbərləri Şurası ilə bağıdır. Şura məhz QMİ sədri, Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin təşəbbüsü ilə yaradılıb. Bizim üçün xüsusi əlamətdardır ki, Şuranın Əsasnaməsi Şeyx həzrətlərinin təklifi əsasında 2022-ci il oktyabrın 20-də Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşada imzalanıb. Həmin gün Şura üzvlərinin Birgə Bəyanatı da qəbul edilib.

Qafqazın ağsaqqalı

Qafqazda tarixən müdrik ağsaqqala böyük hörmət və ehtiram bəslənilir, min illiklər boyu formalaşan ənənə bu gün də davam edir. 75 yaşlı Allahşükür Paşazadə bütün Qafqazın Şeyxi kimi bu regionda qəbul edilən, nüfuzlu şəxsiyyətlərdəndir. O, ümumi evimiz sayılan Qafqazda sülh və sabitliyin davamlı olması üçün daim səy göstərir. A.Paşazadə Qafqaz Xalqları Ali Dini Şurasının sədri kimi mühüm işlər görməkdədir.

Təsadüfi deyil ki, Rusiyanın Qaraçay-Çərkəz Respublikasının Müftisi İsmayıl Berdiyevin vəfatı ilə bağlı başsağlığı məktubunu və maddi yardımını mərhumun ailəsinə çatdırmağı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Şeyxülislama həvalə edib.

Qaraçay-Çərkəz Respublikasına səfəri zamanı böyük ehtiramla qarşılanan Şeyxülislam həzrətləri Qafqaz Xalqları Ali Dini Şurasının iclasını keçirib, Şimali Qafqaz müftilərini noyabrın 5-6 aralığında Azərbaycanda BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP-29) çərçivəsində keçiriləcək Dünya Dini Liderlərinin növbəti Bakı Sammitinə dəvət edib.



Bu gün Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri, Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin 75 yaşı tamam olur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, Şeyxülislam həzrətlərini bütün dünyada böyük nüfuzu var: “...Şeyx həzrətlərini müsəlman aləmində, MDB məkanında, qonşu dövlətlərdə yüksək qiymətləndirirlər. Bu, bizim böyük üstünlüyümüzdür. Üstünlüyümüzdür ki, Azərbaycan müsəlmanlarının rəhbəri dünya miqyasında çox böyük nüfuza malik olan şəxsiyyətdir”.

Allahşükür Paşazadə Şeyxülislam kimi fəaliyyət göstərdiyi 45 ilə yaxın müddətdə Azərbaycanın ən ali mükafatı sayılan “Heydər Əliyev ordeni”nə və 20-dən çox ölkənin müxtəlif orden və medalları ilə təltif olunub.

İnanırıq ki, Şeyxülislam həzrətləri hələ uzun illər dini və milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasına, dinlər, məzhəblər arasında yaxınlaşmaya, bütün dünyada mədəniyyətlər arası dialoqun möhkəmlənməsinə, sülhün, sabitliyin əldə edilməsinə öz töhfəsini verməkdə davam edəcək, inşallah.

Etibar CƏBRAYILOĞLU