QAYNAYAN SURİYA: üç hal, iki yeni dövlət yaranma ehtimalı var - TƏHLİL
05-12-2024 [15:08]
Suriyada bir neçə illik nisbi sabitlikdən sonra “Heyət Təhrir əş-Şam”ın Hələb və İdlibi ələ keçirməsi ilə başlayan döyüşlər fonunda müxtəlif dövlətlərin planları ilə bağlı ehtimallar da gündəmə gəlib.
Ümumi yanaşma belədir ki, Suriya yenidən parçalana bilər.
Ümumiyyətlə, Suriya prosesinə həm də İraq kontekstindən baxmaq lazımdır. Çünki regionun siyasi xəritəsinin dəyişməsindən bəhs ediriksə, hazırda hər iki ölkə buna uyğundur.
Suriyada mərkəzi hakimiyyət, dövlət anlayış de-yure, İraqda isə de-fakto yoxdur. Hər ikisində fərqli ölkələrin marağı, dəstəklədiyi entik-dini silahlı qruplar var. Təbii olaraq bu da regionun siyasi xəritəsinin məhz Suriya və İraq üzərindən dəyişəcəyi qənaətini yaradır.
Hazırda baş verən hadisələr 19-cu əsrin sonları 20-ci əsrin əvvəllərini xatırladır. Həmin dövrdə də regionun siyasi xəritəsinin dəyişməsi gündəmdə idi. Xüsusilə “Avropanın xəstə adamı” olaraq görülən Osmanlı Birinci Dünya müharibəsindən sonra süqut etdi. Lakin bundan əvvəl də Yaxın Şərqə yəhudilərin köçürülməsi, ermənilərin, kürdlərin və ərəblərin üsyanları baş verirdi.
Böyük dövlətlərin Yaxın Şərq siyasəti “parçala, hökm sür” olub. Bu minvalla Osmanlı sonrası regionda ərəb, erməni, yəhudi dövləti yaradıldı. Ərəblərin xəyanəti nəticəsində Britaniya və müttəfiqləri Osmanlını məğlub edə bildi və nəticədə birdən çox kukla dövlətlər yaradıldı. Yəhudilər isə Britaniyaya həm Birinci, həm də İkinci Dünya müharibəsi zamanı maliyyə dəstəyi verdiyi üçün İsraili qura bildilər.
Ermənilər siyasi manevrlə (xəyanət, ikiüzlülük) regionda dövlət qurmağı bacardılar. Bu prosesdə təkcə kürdlərin əli boş qaldı. Bunun əsas səbəbi isə kürdlərin Osmanlıya daha bağlı olması və qəbilə-tayfa təfəkküründə qalması idi. Britaniyalı kəşfiyyatçıların ərəblər kimi kürdləri üsyana sövq edə bilməməsi, üsyanlara kürdlərin dəstək verməməsi kürd dövləti məsələsini keçərsiz etdi.
Hazırda regionun siyasi xəritəsi dəyişsə, iki əsas dövlət yarana var:
1. Kürd dövləti;
2. Türkmən dövləti.
Kürdlər və türkmənlər regionda sayı milyonu keçən, lakin dövləti olmayan iki etnik qrupdur. Həm Suriya, həm də İraqda hər iki etnik qrup yaşayır.
Bununla belə, hesab edirəm, regionda yeni bir dövlət qurulacaq, lakin bu, kürd dövləti olacaq:
Birincisi, ABŞ, Qərb, hətta Rusiya bunu istəyir. İllərlə Türkiyədə PKK, İraqda Bərzani və talabanilər, Suriyada PYD, YPG, İranda isə PJAK üzərindən bu plan reallaşdırılmağa çalışılır.
İkincisi, kürdlərin sayı regionda türkmənlərdən daha çoxdur. Kürdlər ötən əsrlə müqayisədə milli şüura yiyələnməyi və təşkilatlanmağı öyrənib.
Üçüncüsü, kürdlər istər terror təşkilatı, istərsə də özünümüdafiə dəstələri fonunda döyüşməyi, vahid komandalıq şəklində hərəkət etməyi öyrəniblər.
Yəni bu və ya başqa formada gələcəkdə kürd dövlətinin yaranması qaçınmazdır. Belə olan halda bu proseslə mübarizə aparmaq yerinə, onu idarə etmək lazımdır. Məsələ ondadır ki, Türkiyə regionda kürd dövlətinin yaranmasına razı deyil. Nə İraqda referenduma, nə də Suriyada PYD timsalında kürd dövlətinin yaranmasına heç vaxt icazə verməyib.
Əslində, Türkiyədə 30 ildən artıqdır davam edən kürd separatizmini nəzərə alsaq, bu yanaşmanı anlamaq olar, lakin şərtlər dəyişib. Yəni kürd dövləti gec-tez yaranacaq. Türkiyə buna müqavimət göstərmək yerinə razı olmalı, özünün nəzarətində kürd dövlətinin yaranmasına icazə verməlidir.
Hesab edirəm, regionda kürd dövləti yaranacaqsa, bu, İraqda olmalıdır. Neçirvan Bərzani rəhbərliyində qurulacaq federal bir kürd dövləti Türkiyə, hətta Azərbaycanın da maraqlarına uyğundur. Bu həm regionda kürdlər üzərindən aparılan siyasəti Ankaranın xeyrinə dəyişər, həm də Türkiyədəki kürd separatizmini bitirə bilər.
Ankara ABŞ və Qərbi qabaqlayıb özünün seçəcəyi bir ərazidə kürd dövləti yaratmalıdır. Əks təqdirdə Suriyada yaranacaq PYD kürd dövləti ABŞ-ın himayəsində toxunulmaz olacaq və Ankaranın başını çox ağrıdacaq.
Turan Rzayev,
Poitoloq
MİA.AZ
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
"15 yaşında cavan oğlan kimiyəm" - Hafiz Hacıyev səhhəti haqqında yayılan iddialara belə cavab verdi
Kikboksinq Federasiyası fəaliyyətini dayandırıb
16 yaşlı məktəbli sinif yoldaşını bıçaqladı
MSK bu dairələrin tərkibini dəyişib
Məşhur jurnalist infarkt keçirib
Ermənistan ABŞ-la strateji tərəfdaşlıq haqqında sənəd imzalayır - Nələr olacaq? (TƏHLİL)
Sabunçuda evə hücum: ev sahibinə xəsarət yetirilib
Lavrov: "Rusiya və Azərbaycan münasibətləri etibarlıdır" - "Qaldı Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinə..."
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzi ESOMAR qlobal platformasının üzvü olub
Türkiyə Daxili işlər nazirinin müavinin qardaşı saxlanıldı - "Səbəbini bilmirəm" (FOTO)
Məşhur aktrisa istintaqa çağırıldı - İntim əlaqə, şantaj və 5 milyon dollarlıq iddialar...
Türkiyə ordusu Suriyada PKK-ya ağır zərbə vurub
Nərimanovda əməliyyat: bu şəxslər tutulub
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Əli Əsədov təhsillə bağlı daha bir qərar imzalayıb - SİYAHI
İsmayıllıda polis əməliyyatı: saxlanılan var
Türkiyə Silahlı Qüvvələrində FETÖ əməliyyatı: 7 nəfər saxlanılıb
Vahid Əhmədov: "Hazırda xaricdəyəm, səhhətim də normaldır"
Prezident İlham Əliyev Əbu-Dabi Dayanıqlılıq Həftəsinin rəsmi açılışında - FOTOLAR (Yenilənib)
"Kontakt Home" fərdi məlumatlar haqqında qanunvericiliyi pozub
Nazirlik ADY-nin departament rəhbərinin müavininin diplomunu tanımayıb - "Sizə nömrəmi kim verib?"
Kamran Əliyev gənc hüquqşünaslara məsləhət verdi: "Prokurorluğa qəbul olunanlar dil biliklərini inkişaf etdirməlidir"
Antalyada terrorçu tutulub
İsrailin Müdafiə Nazirliyinin binası süpersonik raketlə vurulub? - Husilər "hə" deyir, ordu rədd edir
Bələdiyyələrin birləşməsi ilə bağlı komissiyalar yaradılacaq - Hökumətdən qərar + DETALLAR
Bu qəndləri almayın! - Xəbərdarlıq
Gəncəyə yönləndirilən sərnişinləri daşımaq üçün ehtiyat təyyarə göndərilib - AZAL açıqlama yaydı (Yenilənib)
Suriyalı nazirlər Türkiyəyə gəlir - Bölgənin gələcəyini müəyyən edən sazişlər imzalanacaq
Tofiq İsmayılovun 1 milyonluq işdə adı hallanan oğlu niyə həbsdən buraxıldı? - Açıqlama
Maduroya açıq təhdid: "Hakimiyyətdə günləri sayılıdır" - "Gecə də yata bilmir, ətrafdan kimin onu ilk satacağından qorxur"
Ölkədə unun rəsmi qiyməti elan olundu - SİYAHI
Ramiz Zeynalovun adından istifadə edən şəxsə hökm oxunub
Məşhur aktrisa dünyasını dəyişib
DTX-dən MÜHÜM ƏMƏLİYYAT: 200 min dollarlıq sui-qəsd planının qarşısı alınıb, həbslər var
Azərbaycan neftinin qiyməti 85 dollara qalxdı
30 yaşlı qadın dəm qazından boğularaq ölüb
İsrail əsgərləri həlak olub - 8 hərbçi isə yaralanıb
Los-Ancelesdəki yanğın planlı olub? - Boş və qapalı su anbarları, yanğına sevinənlər və məşhur aktyorun tezisləri...
Myanmada torpaq sürüşməsi: 12 nəfər ölüb, itkin düşənlər var
İsrail Livanın cənubundan geri çəkildi - 11 nəfərin cəsədi tapılıb