Şimalı Kipr düyünü: necə çözüləcək? - TƏHLİL
24-07-2024 [15:19]
Şimali Kiprin nəqliyyat və inkişaf naziri Erhan Arıklı diqqətçəkən bir təkliflə çıxış edib. O deyib ki, “Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti müstəqil dövlət kimi tanınmasa, Türkiyənin tərkibində muxtar respublika statusuna keçilməsinə baxıla bilər”.
Nazir əsas məqsədin Kiprin şimalında türk varlığının qorunması olduğunu bildirib. Digər mühüm məqam Arıklının Azərbaycanın tərkibində olan Naxçıvan Muxtar Respublikasını misal gətirərək təklifini arqumentləşdirməsidir.
Təklifə keçməzdən öncə qeyd edim ki, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti deyə bir dövlət qurulmaya bilərdi. Adanın türk əhəlisinin heç vaxt etnik əsaslı bir dövlət qurmaq niyyəti olmayıb. Belə ki, 11 fevral 1959-cu ildə imzalanan Sürix və London müqavilələrinə görə, Kiprdə yunan və türk xalqlarının bərabərhüquqlu olduğu Kipr Respublikası qurulması qərarlaşdırılmışdı. Hətta Böyük Britaniya, Türkiyə və Yunanıstan dövlətlərinin təminatçılığı ilə Kipr Respublikasının konstitusiyasının tərtib edilməsi üzrə danışıqlar aparılırdı. Həmin danışıqlarda yunan tərəfini Baş yepiskop Makarios, türk tərəfini isə Fazıl Kiçik təmsil edirdi.
Lakin 16 avqust 1960-cı ildə Kipr Respublikası qurulsa da, konstitusiya danışıqları gözlənilən nəticəni vermədi. Adanın türk əhalisi yunanlarla bərabərhüquqlu görülmədi, etnik azlıq kimi təsdiqləndi. Dövrün Yunanıstan xunta rejiminin “Enozis” planı ilə adadakı yunanları silahlandırması və türkləri qovmaq planının icra edilməsindən sonra isə türklər onlarla birlikdə yaşaya bilməyəcəklərini başa düşdülər. Yəni adanın bugünkü siyasi mənzərəsinin əsasını məhz yunan tərəfi qoyub.
Yunanlar tərəfindən qaldırımış “Enozis” pankartı
Türkiyənin adaya müdaxiləsi məhz türk əhaliyə qarşı soyqırımlar fonunda baş verdi. Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin qurulması isə məhz “Enozis” planına müqavimətin nəticəsi idi. Yəni ümumiləşdirsək, türklərin qurduğu dövlət heç bir halda separatçı sayıla bilməz. Türklər “xalqların öz müqəddaratını təyinetmə” hüququndan istifadə edərək yeni dövlət qurublar.
Əslində, adanın birləşməsi yönündə bir neçə dəfə türk və yunan tərəfi arasında danışıqlar olub. Lakin yunan tərəfinin postenoziz düşüncəsi bu danışıqları da nəticəsiz edib.
O ki qaldı Erhan Arıklının təklifinə, indiki məqamda bu, mümkün deyil:
Birincisi, belə bir birləşmə qərarı işğalçı fəaliyyət kimi qiymətləndiriləcək. Çünki həm Kipr Respublikasının, həm də Türkiyə Cümhuriyyətinin ərazisi beynəlxalq hüquqla qəbul edilib. Adanın şimalının Türkiyəyə birləşməsi açıq şəkildə Kiprin ərazi bütövlüyünün pozulmasıdır.
İkincisi, Kipr Respublikası Aİ üzvüdür. Türkiyənin isə ittifaqa üzvlüyü prosesi davam edir. Belə bir təşəbbüs Türkiyənin Aİ üzvlüyünün dayandırılmasına və NATO üzvlüyünün sual altına düşməsinə səbəb olacaq.
Üçüncüsü, Erhan Arıklının təklifi böyük ehtimalla subyektivdir. Yəni heç də bütün Şimali Kipr siyasi elitası onunla eyni düşüncədə olmaya bilər. Bundan başqa, belə bir birləşməni rəsmi Ankara da qəbul etməyəcək.
Erhan Arıklının qeyd olunan birləşməni Naxçıvan modeli ilə arqumentləşdirməsinə gəldikdə isə bu, doğru yanaşma deyil. Düzdür, Naxçıvanda da bir zamanlar Araz Türk Cümhuriyyəti qurulub. Lakin həm bu təşəbbüs, həm də sonrakı muxtar respublika təşəbbüsü sırf erməni işğalına qarşı ərazinin qorunması məqsədilə edilib. Müqayisə üçün deyim ki, bu gün Kiprin şimalında türk varlığına təhdid yaradacaq təşəbbüs yoxdur. Bəli, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin müstəqilliyi tanınmır, lakin hər hansı işğalçılığa da məruz qalmır.
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin müstəqilliyinin tanınması indiki məqamda daha realdır. Məsələ onsuz da TDT gündəmindədir. Rəsmi Bakı da əvvəlki illərə nisbətdə buna isti baxır. Yaxın 5 il ərzində bu dövlətin müstəqilliyi türk dövlətləri tərəfindən tanına bilər. Sadəcə, təmkinli, ağıllı və strateji addımlar atılmalı, Bakı və Ankara ilə təmaslar daha intensivləşdirilməlidir.
Turan Rzayev
MİA.AZ
"Beşiktaş" Daniel Amartey ilə müqaviləni ləğv edib
Ermənistanda Robert Koçaryana qarşı iş bərpa edilib
Finlandiya və İsveç Rusiyaya zərbə endirmək üçün onların silahlarından istifadə olunmasına icazə verib
Mauro İcardi "Flamenqo" komandasına transfer olunacaq?
XİN başçısı: Rəsmi Kiyev tərəfdaşlarını Ukraynaya öz yerli istehsalları olan silahları almağa dəvət edib
Fransanın xarici işlər naziri Ermənistana səfər edəcək
Türkiyə-Ermənistan normallaşma prosesi üzrə xüsusi nümayəndənin Azərbaycana səfəri başlayıb
64 məktəb direktoru təqaüdə göndərilib
Gömrükdə qalmaqal - General niyə məhkəməyə şikayət edib?
Vəfa Nağı MSK-nın iclasında: 86 videogörüntü, protokollar və sənədlər təqdim edildi, 6 məntəqədə nəticələr etibarsız sayıldı
Məşhur məşqçi 18 gün sonra dəfn olunub - FOTOLAR
Bakıda səkilər satılıb - İcra Hakimiyyəti günahı əvvəlki icra başçılarının üstünə yıxdı (FOTO, YENİLƏNİB)
Sabiq icra başçısının oğlunun şikayəti... - MSK baxdı və 3 məntəqə üzrə nəticəni ləğv elədi
Məzahir Pənahov namizədə "ilişdi": "Onu iştiraka dəvət edəndə, bizə heç bir irad bildirmədi".
MSK Müsavatçı namizədin şikayətinə "yox" cavabı verdi
Bakının Nizami rayonunda tikinti özbaşınalığı: "Bizi öz evimizdə girov saxlayırlar"
“Bakı Telefon Rabitəsi” kondisioner təmrinə 857 min manat xərcləyəcək - SMS-lərə isə...
"Formula 2": Bakıdakı sıralama turunda iki pilot qəza törədib
Təhdid olunan "Qalatasaray" rəsmisi istefa verdi - Açıqlama
Rəsmi London Rusiyanın casusluq ittihamlarını rədd edib: "Rəsmi Moskvanın üzrxahlıq tələbini də qəbul etmir, rədd edirik"
İki imtahanın nəticələri elan olunub
Türkiyə İraqda PKK-ya növbəti ağır zərbəni vurub - 19 ölü var
İnternet bahalaşdı, sürət öldü - Bəs VİCDAN?
Prezident “Vista Equity Partners” şirkətinin icraçı direktorunu qəbul edib - FOTO (Yenilənib)
Polis rəisi deputatın üzərinə maşın sürdü - Anbaan VİDEO
Çin pensiya yaşını qaldırır - 15 ilə qadınlar 58 yaş, kişilər isə...
Sabah yüksək dağlıq ərazilərdə qar yağacaq
Türkiyə klubu "Çelsi"nin hücumçusunu transfer edib
Pakistanın ballistik raket proqramı ABŞ-ı narahat etməyə başlayıb - 5 təşkilat və bir şəxsə sanksiya tətbiq olundu
Şəhid abidəsinə qarşı tərbiyəsizlik edən şəxs həbs olundu - DİN-dən açıqlama (FOTO)
"Qalatasaray" hücumçunu icarəyə verib
Dövlət Baxçalı haqda "öldü" xəbərini yayanlar polisə verildi
ÖLKƏ GÖZƏLİ PARÇA-PARÇA EDİLİB: daha sonra ət maşınında çəkilib və kimyəvi maddələrlə yox olunub
"Beşiktaş" daha bir futboçusunu satıb
Evdə ərzaq davası - Arvad əri ilə dalaşıb və...
Türkiyənin Ərzincan bölgəsində zəlzələ olub
Rusiya iki italyan jurnalisti axtarışa verdi - Rəsmi Roma ayağa qalxdı, səfir XİN-ə çağırıldı