Şimalı Kipr düyünü: necə çözüləcək? - TƏHLİL
24-07-2024 [15:19]
Şimali Kiprin nəqliyyat və inkişaf naziri Erhan Arıklı diqqətçəkən bir təkliflə çıxış edib. O deyib ki, “Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti müstəqil dövlət kimi tanınmasa, Türkiyənin tərkibində muxtar respublika statusuna keçilməsinə baxıla bilər”.
Nazir əsas məqsədin Kiprin şimalında türk varlığının qorunması olduğunu bildirib. Digər mühüm məqam Arıklının Azərbaycanın tərkibində olan Naxçıvan Muxtar Respublikasını misal gətirərək təklifini arqumentləşdirməsidir.
Təklifə keçməzdən öncə qeyd edim ki, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti deyə bir dövlət qurulmaya bilərdi. Adanın türk əhəlisinin heç vaxt etnik əsaslı bir dövlət qurmaq niyyəti olmayıb. Belə ki, 11 fevral 1959-cu ildə imzalanan Sürix və London müqavilələrinə görə, Kiprdə yunan və türk xalqlarının bərabərhüquqlu olduğu Kipr Respublikası qurulması qərarlaşdırılmışdı. Hətta Böyük Britaniya, Türkiyə və Yunanıstan dövlətlərinin təminatçılığı ilə Kipr Respublikasının konstitusiyasının tərtib edilməsi üzrə danışıqlar aparılırdı. Həmin danışıqlarda yunan tərəfini Baş yepiskop Makarios, türk tərəfini isə Fazıl Kiçik təmsil edirdi.
Lakin 16 avqust 1960-cı ildə Kipr Respublikası qurulsa da, konstitusiya danışıqları gözlənilən nəticəni vermədi. Adanın türk əhalisi yunanlarla bərabərhüquqlu görülmədi, etnik azlıq kimi təsdiqləndi. Dövrün Yunanıstan xunta rejiminin “Enozis” planı ilə adadakı yunanları silahlandırması və türkləri qovmaq planının icra edilməsindən sonra isə türklər onlarla birlikdə yaşaya bilməyəcəklərini başa düşdülər. Yəni adanın bugünkü siyasi mənzərəsinin əsasını məhz yunan tərəfi qoyub.
Yunanlar tərəfindən qaldırımış “Enozis” pankartı
Türkiyənin adaya müdaxiləsi məhz türk əhaliyə qarşı soyqırımlar fonunda baş verdi. Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin qurulması isə məhz “Enozis” planına müqavimətin nəticəsi idi. Yəni ümumiləşdirsək, türklərin qurduğu dövlət heç bir halda separatçı sayıla bilməz. Türklər “xalqların öz müqəddaratını təyinetmə” hüququndan istifadə edərək yeni dövlət qurublar.
Əslində, adanın birləşməsi yönündə bir neçə dəfə türk və yunan tərəfi arasında danışıqlar olub. Lakin yunan tərəfinin postenoziz düşüncəsi bu danışıqları da nəticəsiz edib.
O ki qaldı Erhan Arıklının təklifinə, indiki məqamda bu, mümkün deyil:
Birincisi, belə bir birləşmə qərarı işğalçı fəaliyyət kimi qiymətləndiriləcək. Çünki həm Kipr Respublikasının, həm də Türkiyə Cümhuriyyətinin ərazisi beynəlxalq hüquqla qəbul edilib. Adanın şimalının Türkiyəyə birləşməsi açıq şəkildə Kiprin ərazi bütövlüyünün pozulmasıdır.
İkincisi, Kipr Respublikası Aİ üzvüdür. Türkiyənin isə ittifaqa üzvlüyü prosesi davam edir. Belə bir təşəbbüs Türkiyənin Aİ üzvlüyünün dayandırılmasına və NATO üzvlüyünün sual altına düşməsinə səbəb olacaq.
Üçüncüsü, Erhan Arıklının təklifi böyük ehtimalla subyektivdir. Yəni heç də bütün Şimali Kipr siyasi elitası onunla eyni düşüncədə olmaya bilər. Bundan başqa, belə bir birləşməni rəsmi Ankara da qəbul etməyəcək.
Erhan Arıklının qeyd olunan birləşməni Naxçıvan modeli ilə arqumentləşdirməsinə gəldikdə isə bu, doğru yanaşma deyil. Düzdür, Naxçıvanda da bir zamanlar Araz Türk Cümhuriyyəti qurulub. Lakin həm bu təşəbbüs, həm də sonrakı muxtar respublika təşəbbüsü sırf erməni işğalına qarşı ərazinin qorunması məqsədilə edilib. Müqayisə üçün deyim ki, bu gün Kiprin şimalında türk varlığına təhdid yaradacaq təşəbbüs yoxdur. Bəli, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin müstəqilliyi tanınmır, lakin hər hansı işğalçılığa da məruz qalmır.
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin müstəqilliyinin tanınması indiki məqamda daha realdır. Məsələ onsuz da TDT gündəmindədir. Rəsmi Bakı da əvvəlki illərə nisbətdə buna isti baxır. Yaxın 5 il ərzində bu dövlətin müstəqilliyi türk dövlətləri tərəfindən tanına bilər. Sadəcə, təmkinli, ağıllı və strateji addımlar atılmalı, Bakı və Ankara ilə təmaslar daha intensivləşdirilməlidir.
Turan Rzayev
MİA.AZ
Bakıda mənzildə partlayış olub
Bir gecəlik intim əlaqəyə 5 milyon dollar? - Aktrisa Türkiyəni sarsan iddia ilə bağlı prokurorluğa gülə-gülə getdi, ağalayaraq çıxdı (FOTO)
Türkiyədə saxta pasport hazırlayanlar saxlanılıb - 4 rayonda...
Sabah yağış və qar yağacaq
İlham Əliyev Baş katibi qəbul edib - FOTO (Yenilənib)
Şuşa, Xocalı və Xocalıya növbəti köç olub
“Atlant” Ailəvi İstirahət Mərkəzinin sahibi ilə bağlı qalmaqallı məhkəmə işi: "Siz məni tanıyırsınız?" - "Pullar Tahir Qədəşovdadır"
Yüksək kredit faizləri, vaxtı keçmiş kredit portfeli: Əhali bu bankdan kütləvi şikayət edir
Keçmiş mətbuat katibinnn oğlu özünü 17-ci mərtbədən atdı - FOTO
BU QURUMLARA PUL AYRILIDI - Sərəncam verildi
Türkiyədə daha bir kriminal dəstə çökdürülüb - Nazir əhaliyə "Siz şikayət edin, biz təıdbir görək" xəbərdarlığını etdi
İstanbulda ictimai nəqliyyatda gediş haqqı bahalaşıb
BQXK Azərbaycanda saxlanılan hərbi cinayətlərdə təqsirləndirilən şəxslərə baş çəkiblər
Xalq şairi Nəriman Həsənzadə ürəyindən əməliyyat olunub
İzmirdə FETÖ əməliyyatı: daha 17 nəfər həbs edilib
Türkiyə kəşfiyyatı iranlı qondarma təşkilat qurucusu və mühafizəçisini zərərsizləşdirib - İraqda
"Lalə Şövkətin oğlu Lalə xanımın adından yalan danışır” - Əvəz Temirxandan Sidqi Şövkətə sərt etiraz gəldi, qalmaqal böyüyür
Deputatın şirkətini cərimələdilər
"İsa Qəmbərə 112 manat təqaüd verirlərsə, mənə nə verməlidirlər?” - Partiya sədri pensiyadan gileyləndi, DSMF şəxsi sirri açdı
Hüseynbala Mirələmovun səhhətində problem yaranıb? - "Hazırda Türkiyədə xəstəxanadayam"
Öcalan ev dustaqlığına buraxılır? - Ərdoğan suala belə cavab verdi
Qəzzada 2 ev bombalanıb - 18 fələstinli həlak olub, yaralılar var
"Taliban" Quantanamodakı əfqanların azadlığına çalışır: "ABŞ-a məhbus mübadiləsinə hazır olduğumuzu dedik, lakin..."
MN: "Goranda istifadəyə yararsız döyüş sursatları məhv ediləcək"
Xətaidə 42 yaşlı Seymur Əliyev saxlanılıb - 33 kiloqram narkotiklə
Əli Əsədov qərar imzalayıb
Bərdədə silah satmaq istəyən şəxs saxlanılıb
Məşhur aktyorun adı ilə sensasion dələduzluq: dizayner necə "tora" alınıb? - 830 min "havaya uçub" (FOTO)
Cənubi Koreya prezidenti 7 saatlıq əməliyyatla saxlanılıb - Cangüdənlərlə polis toqquşub
Azərbaycan neftinin son qiyməti açıqlandı
Bakıda icra başçılarına qadağa qoyulub - Nə baş verir?
Dövlət işə qarışdı, dünyanın ən böyük şirkətininn hasil etdiyi qızıllara həbs qoyuldu - Kanada şirkəti bəyanat yaydı
Cəlilabadda əməliyyat: 28 yaşlı rayon sakini tutulub
SEC Maska qarşı iddia qaldırıb - 150 milyonliuq iddianın detalları
Rəsmi Bakıdan ABŞ səfirinin Bəxtiyar Hacıyevlə bağlı sözlərinə reaksiya: "...bu, daha çox siyasi maraqlara əsaslanır”
Gürcüstanın sabiq baş nazirini döyüblər
İsrail Qəzzada xəstəxananı mühasirəyə alıb - Yaralılar var
ABŞ-ın büdcə kəsiri azalıb - Hesabat
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
ABŞ və Ermənistan strateji tərəfdaşlıq sazişi imzalayıb
Bakıda şok olay: 34 yaşlı kişi özündən 8 yaş böyük sevgilisini maşınla birlikdə dərəyə yuvarlayıb
“Yüz ilin Naxçıvanı” adlı kitabının təqdimatı keçirilib - FOTOLAR
Rıza Çalımbay getdi, Sergen Yalçının köməkçisi gəldi - Superliqada daha bir dəyişiklik
“QARA YANVAR”ın şahidi Reza Deqati... - TARİXİ FOTOLAR
Məşhur məşqçi 30 illik arvadından boşanıb
Ağciyər Xəstəlikləri Mərkəzinə direktor təyin olunub